Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi

COVID-19 ÇOCUKLARA NASIL ANLATILMALI?

Covid-19 nedeniyle hem yetişkinler hem de çocuklar hiç olmadıkları kadar evde kalmak zorunda oldukları, öngöremedikleri yeni bir yaşam biçimine uyum sağlamaya çalışmaktadırlar. Bu süreç özellikle soyut kavramları anlamakta zorlanan çocukları yetişkinlerden daha fazla etkileyebilmektedir. Hazırlanan bu bilgiler; çocukların evde oldukları süreci, virüsü, yeni normal hayatı anlamalarını kolaylaştırmak ve ebeveynlerin bu süreçte karşılaşabileceği düşünülen zorluklara önerilerde bulunmak için Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Çocuk Bakımı ve Gençlik Hizmetleri Bölümü 2. Sınıf öğrencileriyle beraber hazırlanmıştır.

Öğr. Gör. Pelin ÜLKER ATAV

Covid-19 çocuklara nasıl anlatılmalı? Yeni normal hayata geçiş sürecinde çocuklar nasıl desteklenebilir?

Çocuğun güven duygusunu zedelememek için salgın süreci çocuktan gizlenmemeli, hiçbir şey olmamış gibi yapılmamalıdır.
Karşımızda bir yetişkin olmadığını unutmadan mutlaka çocuğun yaşına uygun olacak şekilde açıklama yapmak gereklidir.
Okul öncesi dönem çocuklarına salgının da diğer hastalıklar gibi bir hastalık olduğu, bir süre evde kalıp temizliğimize dikkat edersek salgının gideceği söylenebilir.
Temizliğimize nasıl dikkat edeceğimiz çocuğa anlatılıp gösterilebilir.
Salgın karşısında çaresizlik hissi yaşanmaması için el yıkama, maske takma, birbirimize çok yaklaşmama gibi önlemleri anlatılabilir.
Çocuğa güvende olduğu, önlemlere ev dışında dikkat etmenin yeterli olduğu söylenebilir.
El yıkama konusunda çocuğa rehber olunmalıdır.
Ellerini nasıl doğru bir şekilde yıkaması gerektiği oyunla somutlaştırılarak gösterilebilir.
Temizlikle ilgili çocuk kitapları ailece okunabilir.
Çocuk sürekli virüs konuşmalarına şahit olmamalıdır.
Çocuklar kitle iletişim araçlarıyla hayatımıza girebilecek korkutucu görüntüler içeren videolar ve görsellerden uzak tutulmalıdır.
Yetişkinler için hazırlanmış virüsle ilgili tartışma programlarından uzak tutulmalıdır.
Dışarı çıkmak zorunda kalan çocuklar maske takmak istemeyebilirler. Maskelerin üzerine resim yapmak, adını yazmak gibi çözümlerden faydalanılabilir.
Çeşitli karakterlerin yer aldığı, renkli maskeler kullanılabilir.
Maske takmazsa olabileceklere dair olumsuz, tehdit içeren cümlelerden kaçınılmalıdır.
Maske takmasının zorunlu olmadığı yerlerde çocuğun maskesini çıkartabileceği hatırlatılabilir.
Çocuğun sorduğu sorulara yaşına uygun, anlayacağı şekilde ve sadece sorusunu cevaplayacak biçimde basit yanıtlar verilmelidir.
Çocuğun sorduğu sorulardan kaçındığımız hissini vermemeliyiz. Bu çocuğun merak ettiklerini soramamasına ve soramadıklarını hayal gücüyle tamamlayıp farklı korkular, davranışlar geliştirmesine neden olabilir.
Çocuğa arkadaşlarından, okulundan, parkından, oyun alanlarından neden uzak kalmak zorunda olduğu kısa bir hikaye oluşturularak anlatılabilir.
Çocuklar için Covid-19 hakkında yapılmış şarkıları ebeveynler önce kendileri izleyerek uygun buldukları şarkıları ve videoları çocuklarıyla birlikte dinleyebilirler.
Tedbir alındığı sürece virüsün bize zarar veremeyeceği çocuğa söylenmelidir.
Çocuğun ve ebeveynlerin hayatının odağında virüs olmamalıdır.
Çocuklar bu süreçte göremedikleri aile fertleri (büyükanne, büyükbaba vb) ile görüntülü konuşabilirler. Böylece aile fertlerini görmek çocuklarda tedbirli olunduğu sürece “sorun yok” hissini yaşamalarına destek olabilir.

Sağlık çalışanı pek çok anne, baba bu süreçte çocuklarının yanında olamayabiliyor. Bu durum bazı çocuklarda terk edilmişlik hissinin, anne/babasının artık onu sevmediği düşüncesinin gelişmesine neden olabilmektedir. Ebeveynler ne yapabilirler?

Virüs hakkında çocukların yukarıdaki ilkeler çerçevesinde yaşına uygun şekilde bilgi alması sağlanabilir.
Ebeveyn, çocuğu için video çekebilir. Bu videoda onu sevdiği, çok özlediği yakında eskisi gibi yan yana zaman geçirebilecekleri söylenebilir.
Ebeveynler çocuklarıyla uzaktan video, ses kaydı, fotoğraf yoluyla yapabilecekleri etkinlikleri gerçekleştirebilirler. Örneğin çocuğun da bildiği daha önce söylenen bir çocuk şarkısını söyleme, parmak oyununu yapma, hikâye okuma vb.)
Vakit buldukça çocuk sık sık arayıp neşeli, enerjik, pozitif bir şekilde sohbet edilerek çocuğun rahatlaması sağlanabilir.
Çocuğun süreçle, virüsle, yanında fiziksel olarak bulunamayan ebeveynle ilgili üzüntü, kaygı, endişe ve korkularını dile getirmesi desteklenebilir.
Çocuğun duygularını anlayıp rahatlatmak için evcilik, doktorculuk gibi sembolik oyunlar kullanılabilir.
Çocuğun yanında kaldığı diğer ebeveyn/büyük ebeveyn/bakım veren, gün içinde sık sık çocuğun göremediği ebeveynini yaşamına dahil etmek için çocuğu destekleyebilir. (Örneğin; gün içinde ebeveynle çocuğun daha önce yaptıkları güzel şeylerden bahsedilebilir, fotoğraflara bakılabilir, virüs gittikten sonra yapılabilecekler hakkında sohbet edilebilir ya da resim yapılabilir.)

Çocuklar evde oldukları için eve ait kuralları unutabilir ya da istediği şekilde esnetebilir. Ebeveynler ne yapabilirler?

Çocuklar rutinleri severler ve günlük rutinlerinin içinde kendilerini güvende hissederler. Salgın nedeniyle rutinleri bozulan çocukların mümkün olduğunca ev içi rutinlerinin salgının izin verdiği sınırlar içinde oluşturulması ve çok fazla esnetilmemesi gerekmektedir.
Duvarlara kurallarla ve rutinlerle ilgili görselleri yapıştırıp çocuğun bunları unutmamasını sağlanabilir. Okuma yazma bilen çocuklar için bu görseller yazı ile desteklenebilir.
Kurallar ailece konuşulmalıdır.
Kurallar ve kurallara uyma konusunda her aile bireyinin söz vermeli ve ailece anlaşma yapılmalıdır.
Kurallara uyulmadığında uymayan kişilere gerekli hatırlatma yapılmalıdır.
Kurallarla ilgili öykü ve masallar aile tarafından oluşturulabilir.
Kurallarla ilgili oyunlar üretilebilir.
Kuralların ne için olduğu, olmazsa sonuçlarının ne olacağıyla ilgili sohbetler edilebilir.

Salgın sürecinde yaşanan stres ile tırnak yeme gibi istenmeyen alışkanlıklar ortaya çıkabilir. Daha önce var olan olumsuz alışkanlıklar tekrar edebilir ya da şiddetlenebilir. Ebeveynler ne yapabilirler?

Çocuğun dışa vuramadığı baş edemediği duyguları varsa bu duyguların dışarı çıkmasına oyun/sohbet/kendinden örnekler verme gibi yollarla destek olunmalıdır.
Aşırı otoriter ve eleştirel ebeveyn tutumu, çocuğun gelişimine uygun olmayan şiddet içerikli video veya filmler, ebeveyn kontrolü olmadan uzun saatler teknoloji kullanımı, çocuğun çevresinde tırnak yiyen birinin olması gibi durumlar tırnak yemeye yol açabilir. Bu durumların olup olmadığı düşünülmelidir.
Tırnak yemeyi engellemek için ceza vermekten, çocuğu zorlamaktan, sürekli uyarmaktan kaçınılmalıdır.
Çocuğun elini oyalayacak farklı etkinliklerle dikkatini dağıtma yöntemi kullanılabilir.
Çocuğu evde spor yapmaya teşvik edebiliriz. Ebeveyn de çocukla beraber spor yapabilir.
Çocuk resim, kil, oyun hamuru gibi baş edemediği duygularını aktarabileceği bir sanat dalına yönlendirilebilir.
Düzgün ve bakımlı tırnakların temiz ve güzel olduğu vurgulayıp düzenli olarak ebeveynlerle birlikte tırnak bakımı evde yapılabilir.
Anne-baba ve çocuk arasındaki iletişimi güçlendirecek etkinlikler, oyunlar planlanabilir. İletişim güçlendiğinde çocuk kendini daha iyi ifade edebilir ve kaygı işareti olarak kabul edilebilecek bu davranış problemlerini çözmek mümkün olabilir.

Karantina döneminde sürekli evde olduğumuz için kardeş ilişkileri de olumsuz etkilenip kavgalar artabilmektedir. Ebeveynler ne yapabilirler?

Kardeşler arasında çıkan küçük tartışmalarda hakem/arabulucu/haklıya karar veren kişi konumuna geçilmemelidir.
Fiziksel bir temas olmadığı sürece küçük problemleri kendi aralarında çözebilmelerine fırsat tanınabilir.
“Sen abisin/ablasın o daha küçük onun dediğini yapsan ne olur” ya da “Sen küçüksün abinin/ablanın sözünü dinle” gibi cümleler kurulmamalıdır. Küçük ya da büyük kardeş fark etmeksizin her birinin ayrı bir birey olduğunu ve farklı ihtiyaçlara sahip olduğunu unutmamalı.
Olay büyür ve kendi aralarında çözemezlerse suçlamak ve cezalandırmak yerine birbirlerinin duygularını ve isteklerini fark etmelerini sağlayacak sorularla aralarındaki sorunun nasıl düzeltebilecekleri konusunda rehberlik etmeye çalışılabilir.
Kardeşler arasındaki rekabeti ve kıskançlığı arttırmamak için hiçbir zaman ama hiçbir zaman kıyaslama yapılmamalı.
Kardeşlerin birbirleri ile iyi geçindikleri olumlu davranışları pekiştirilebilir.
Her çocuğun kardeşinden ayrı kendi odası ya da oyun yeri gibi alanlar yaratılarak aitlik, özgüven, bağımsızlık duyguları desteklenebilir.

Covid-19 karantina günlerinde evde kalan çocukların ekran başında geçirdikleri süreler artmaktadır. Ebeveynler ne yapabilir?

Çocuğumuzun ekran süresini azaltmak için onunla beraber bir plan oluşturulabilir. Gün içinde çocuğun yaşına uygun olarak ekran süresine bir zaman sınırı konulabilir.
Çocuğun isteklerini de göz önünde bulundurup herkesin uyacağı bir tablo/çizelge oluşturulabilir.
Ebeveynler de çocukla beraber kendi ekran sürelerini kısıtlayabilir.
Çocuğa neden böyle bir sınır olduğu yaşına uygun şekilde açıklanabilir.
Ekran süresinin azalması için ev içi etkinlikler yapılabilir. Tüm ailenin etkinliklere katılması ve birlikte zaman geçirmesi desteklenmelidir.
Çocuğun gün içinde ne ile ilgilenmesi, ne yapması isteniyorsa ebeveynler de onu yapıp, onunla ilgilenmelidir.
Ev işlerine çocuklar da dahil edilebilir.

EV İÇİNDE AİLECE YAPILABİLECEK BASİT ETKİNLİKLER

Gün içerisinde bir saat belirleyip o saat içerisinde aile albümü incelenebilir. Her gün belirlenen anı saatinde çocukların bebeklik döneminden fotoğrafları incelenebilir. Aileler çocuklarıyla fotoğraflar hakkında konuşabilir. (Örneğin şu fotoğrafta 1 yaşındaydın ve ilk kez o gün adım atmıştın gibi. Bu sayede çocuğun kendi gelişimini görsellerle inceleyerek algılaması desteklenebilir.)
Eski gazete, tuvalet kağıdı, şişe kapağı, eski giysiler gibi materyallerle en değişik kostümü yapma yarışması düzenlenebilir.
Evde kalınan zaman çocukları toprakla tanıştırarak fırsata çevirebilir. Aileler çocuklarıyla evlerinin balkonunda saksılarla bitki, çiçek ekip dikebilir. Toprakla temas edebilirler. Ekilen tohum hakkında çocuklarla beraber araştırma yapılarak yaşam döngülerini (nasıl büyüyecek, ne kadar suya /güneşe ihtiyacı var vb.) öğrenip ne yapılması gerektiği hakkında bilgi toplanabilir. Bu sayede bir bitkinin büyüme aşamaları kolaylıkla anlatılabilir.
Evde kullanılmayan eski eşyalarla yeni şeyler (eski bir tencereyi boyayıp saksı yapmak gibi) yapabilir.
Evdeki sandalyeleri karşılıklı dizerek, üzerlerine battaniye örtüp çadır hazırlanabilir. Daha sonra fener, matara ve atıştırmalıklar alarak evde kamp, piknik yapılabilir.
Aileler çocuklarıyla oyun oynayarak, resim yaparak ya da birlikte yemek hazırlayarak zaman geçirebilir.
Evde ailece kutu oyunları, kelime oyunları, blok oyunları gibi oyunlar oynanabilir.
Birlikte mutfakta yemek yapılabilir. Mutfak çocukların beş duyusunu harekete geçirecek çok işlevsel bir laboratuar gibidir. Aynı zamanda çocuklar günlük yaşam becerilerini mutfakta yemek yaparken edinebilirler.
Her gün gökyüzünü inceleyip ayın şeklinin, bulutların şeklinin resmi yapılabilir.
Çocukla karşı karşıya durarak yaptığınız hareketin aynısını yapmasını isteyip, birbirinizin hareketlerini taklit ederek keyifli vakit geçirilebilir.
Bütün ailenin katılacağı bir okuma zamanı etkinliği yapılarak çocuklara model olunabilir. Okuma saatinin sonunda herkes kendi kitabıyla ilgili ilginç bulduğu, iyi/kötü bulduğu yanları paylaşabilir.
Odadaki herhangi bir eşyayı saklayarak çocuğunuzun bulmasını isteyebilirsiniz. Bu oyun tüm aile oynanarak daha eğlenceli hale gelebilir.
Kapalı bir kutuya evde çocuğun sık karşılaştığı bir nesne koyularak, ipuçlarıyla ne olduğunu bulması sağlanabilir.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın web sitesinden online erişime açılan sanal müzeler gezilebilir.
Online erişime açılan TÜBİTAK çocuk dergileri “Bilim Çocuk” ve “Meraklı Minik” incelenebilir.
Ailece sinema gecesi düzenlenebilir.
Müzik açıp dans edilebilir.
Yemek tabakları yiyecekler kullanılarak süslenebilir.
Bol bol balkonda oturup açık havada olabilmek için balkonu masa sandalye ya da minderlerle konforlu hale getirebilirsiniz.
Bir nesneyi çocuklarla farklı nesnelere dönüştürebilirsiniz. Yaratıcı nesneler ortaya çıkarabilirsiniz
Sabahları kalkıldığında ailecek evde sabah sporuyla güne başlanabilir.
Çocuklarla birlikte basit deneyeler yapabilirsiniz. Özellikle virüs, el yıkama, maske takma gibi yeni kavramların hayatımıza girdiği bu dönemde hijyenle ilgili deneyler çocukların mevcut durumu anlayabilmesine yardımcı olabilir. Örneğin su dolu kaba karabiber ekleyip parmağını sıvı sabuna batırıp su dolu kaba değdirmesini isteyebilirsiniz. Bu hareketle karabiberler sabuna bulanmış elden uzaklaşacaktır. Bu sayede çocuklar sabunla el yıkamanın önemini somut şekilde anlayabilirler.
Gün sonunda günün değerlendirmesini yapabilirsiniz. O günün nasıl geçtiğini, hissedilenleri paylaşabilirsiniz.